Cynowodór

Związek cyny z wodorem, SntLj, jest jeszcze trudniejszy do otrzymania niż analogiczny związek germanu. Powstaje on w małych ilościach obok wodoru podczas działania kwasem solnym na stop magne-

Własności. Cyna występuje w postaci trzech odmian alotropo- wych. Powszechnie znana cyna biała (!3-Sn) o silnym połysku srebrzy- stobiałym, krystalizuje w układzie tetragonalnym. Jest ona kowalna i niezbyt twarda, daje się więc wywalcować w cienkie blaszki, służące do wyrobu tubek do kleju, pasty do zębów itp., a także do opakowania towarów kolonialnych („cynfolia”). Wskutek nieznacznej wytrzymałości mechanicznej nie można z niej jednak wyciągać cienkich drutów. Powyżej 161°C cyna przechodzi w odmianę rombową (y-Sn) o nieznacznie tylko mniejszej gęstości, trwałą aż to temperatury topnienia (231,8°C). W tej postaci cyna jest bardzo krucha, tak iż przez uderzenie daje się rozbić na drobne kawałki {cyna granulowana).

Poniżej 13,2°C trwała jest trzecia odmiana, tzw. cyna szara (a-Sn), mająca postać szarego proszku krystalicznego o gęstości znacznie mniejszej od cyny białej (5,75 g/cm3). Cyna szara należy do układu regularnego i ma strukturę sieci przestrzennej taką samą, jak diament, krzem i german odległość pomiędzy sąsiednimi atomami wynosi 2,80 A.

Cyna biała oziębiona poniżej temperatury przemiany nie zamienia się wprawdzie natychmiast w cynę szarą, znajduje się jednak w stanie równowagi nietrwałej, analogicznym do stanu cieczy przechłodzonej. Jak wszystkie niemal przemiany chemiczne w stanie stałym, tak i ta przebiega niezmiernie wolno. Skłonność do przejścia w cynę szarą, trwałą w niskiej temperaturze, wzrasta oczywiście w miarę oddalania się od temperatury przemiany. Z drugiej jednak strony ze spadkiem temperatury szybkość wszystkich przemian chemicznych maleje. W wyniku działania obu tych czynników szybkość przemiany cyny białej w szarą osiąga maksimum około — 48°C. Przemiana może być przyśpieszona przez „zarażenie” kryształkiem cyny szarej. Niekiedy jednak wskutek długotrwałych silnych mrozów może ona rozpocząć się samorzutnie. Na powierzchni przedmiotów cynowych pojawiają się wtedy jak gdyby szare narośle (cyna szara ma dużo większą objętość), rozpada- dające się w drobny proszek poszczególne kryształki, dostawszy się na inne części powierzchni, zapoczątkowują na niej przemianę, która rozchodzi się na podobieństwo choroby zakaźnej i prowadzi do zupełnego zniszczenia dotkniętych nią przedmiotów. Nie bez słuszności zjawisko to zostało nazwane „trądem cynowym”. Narażone są na nie wyroby cynowe wystawione przez czas dłuższy na działanie niskiej temperatury, jak np. grobowce cynowe, m. in także niektóre sarkofagi królewskie na Wawelu.