Category Chemia

Bor w przyrodzie występuje zawsze w związkach z tlenem, głównie jako kwas borowy i jego sole. Jako minerał sassolin o składzie HjBO.-j kwas ten spotyka się zwykle zmieszany z siarką w niektórych okolicach wulkanicznych Italii (Sasso koło Sieny, wyspy Liparyjskie). Zawierają go także niektóre źródła mineralne oraz gorące pary, wydzielające się w tych okolicach ze szczelin skorupy ziemskiej, znane pod nazwą soffioni. Woda powstała z kondensacji tych par tworzy laguny i jeziora, zawierające do 0,2% kwasu borowego. Również i w wodzie morskiej znajduje się kwas borowy w ilości około 0,2 g/m3. Morskiego pochodzenia są też zapewne pokłady soli tego kwasu, występujące w niektórych krajach w znacznych ilościach. Najdawniej znany spośród soli jest boraks, Na2B407 10H2O, sprowadzany do Europy z Tybetu jeszcze w wiekach średnich pod nazwą tinkalu. Innymi ważniejszymi naturalnymi boranami są: boracyt 2Mg3B8Oi5 MgCl2, kolemanit Ca2B6On 5H2O, boronatrokalcyt NaCaBsOg 6H2O, znajdowane w Peru oraz w Stassfur- cie w środkowych Niemczech, a przede wszystkim kernit, NaBjOj 4H20, którego olbrzymie pokłady, odkryte w Kalifornii w 1928 r., stanowią obecnie główne źródło, dostarczające surowca do produkcji preparatów borowych.

Gęstość metali leży w bardzo szerokich granicach, pomiędzy 0,534 g/cm3 (dla litu) a 22,7 g/cm3 (dla osmu). Le względu na gęstość dzieli się zwykle metale na lekkie o gęstości mniejszej od 5, do których należą litowce, berylowce i niektóre spośród metali grupy III, oraz ciężkie, obejmujące pozostałe metale o gęstości większej niż 5.

Tlenek miedziowy, CuO, ciężar cząst. 79,54. otrzymuje się zwykle przez utlenienie miedzi w temperaturze czerwonego żaru z dostatecznym dopływem powietrza: – 2Cu + (X, = 2 CuO -u 2 35 kcal lub przez prażenie wodorotlenku, węglanu lub azotanu miedziowego.

Podstawą procesu fotograficznego jest — jak już wspomniano — fotochemiczny rozpad bromku lub chlorku srebrowego. Masa światłoczuła klisz i filmów fotograficznych jest drobnoziarnistą zawiesiną bromku srebrowego w żelatynie. Na skutek naświetlania podczas fotografowania rozpad jego zostaje zaledwie zapoczątkowany i klisza naświetlona pozornie niczym się nie różni od nienaświetlonej. Powstawanie widocznego obrazu na kliszy osiąga się przez tzw. wywoływanie, podczas którego poddaje się ją działaniu różnych substancji redukujących („wywoływaczy”), jak hydrochinon HO – CQH4 OH, metol NH(CHj)

Czterofluorek cyny, SnF4, powstaje przez działanie bezwodnym fluorowodorem na czterochlorek cyny w nieco podwyższonej temperaturze. Jest on bezbarwną krystaliczną masą o gęstości 4,78 g/cm3, łatwo rozpuszczalną w wodzie. Z fluorkami litowców tworzy fluorocyniany o wzorze Ml [SnFe], całkiem odpowiadające fluorokrzemianom. Z fluorkiem amonowym tworzy się ponadto sól kompleksowa o wzorze (NH4)4[SnFg],

Innym ciekawym zjawiskiem optycznym, nie związanym zresztą z enancj om orf izmem kryształów kwarcu i obserwowanym na wszystkich substancjach krystalicznych (prócz należących do układu regularnego) jest zjawisko podwójnego załamania światła. Polega ono na tym, że promień światła niespolaryzowanego zostaje przez kryształ rozszczepiony na dwa promienie, zwane zwyczajnym i nadzwyczajnym. Promienie te mają różną szybkość rozchodzenia się w krysztale, a więc i różny współczynnik załamania. O ile współczynnik załamania promienia zwyczajnego jest niezależny od kierunku, o tyle dla promienia nadzywczajnego zmienia się on ze zmianą kierunku. Jedynie promień biegnący w kierunku równoległym do osi .trzykrotnej nie ulega podwójnemu załamaniu. W tym kierunku, zwanym też kierunkiem osi optycznej, oba promienie, zwyczajny i nadzwyczajny, mają szybkość jednakową i podwójne załamanie nie następuje. Natomiast w kierunku prostopadłym do osi optycznej różnica współczynników załamania obu promieni jest największa. Wartość ich dla żółtego światła sodowego wynosi dla promienia zwyczajnego «o — 1,5442, dla nadzwyczajnego ne = 1,5533. Po wyjściu z kryształu oba promienie okazują się spolaryzowane w dwu wzajemnie prostopadłych do siebie płaszczyznach.

Bor stojący na czele grupy jest jedynym jej pierwiastkiem o charakterze niemetalicznym i chociaż zgodnie ze swym położeniem w III grupie układu w większości związków ma wartościowość +3, jednakże pod względem zachowania przypomina raczej pierwiastki grupy IV, w szczególności krzem. Tego rodzaju podobieństwo czołowego pierwiastka grupy do pierwiastków grupy następnej będzie można stwierdzić jeszcze nieraz.

Skłonność metali do tworzenia jonów dodatnich jest znacznie większa niż u niemetali. Skłonność ta znajduje wyraz m. in. w niższej wartości potencjałów jonizacyjnych (rys. 38, § 73). Również i podczas rozpuszczania związków metali w rozpuszczalnikach o dużej stałej dielektrycznej, przede wszystkim w wodzie, metale przechodzą do roztworu w postaci jonów dodatnich. Podług N e r n s t a każdy metal w zetknięciu z roztworem elektrolitu zdradza pewną dążność przechodzenia do roztworu w postaci jonowej. Dążność tę Nernst nazywa „prężnością roz- twórczą”. Na skutek przejścia pewnej liczby jonów metalu do roztworu powstaje na granicy zetknięcia podwójna warstwa elektryczna, przy

Sól ta o ciężarze cząst. 105,99 jest obok wodorotlenku i chlorku najważniejszym związkiem sodowym. Spotyka się go w stanie rozpuszczonym w wodzie niektórych jezior, jak Owens Lakę w Kalifornii, niektóre jeziora w Dolnym Egipcie i Brytyjskiej Afryce Wschodniej. Z jezior tych wydziela się sól o składzie NaoCO,- NaHCO 2H20, zwana trona albo urao.

Występów a n i e i otrzymywanie. German należy do pierwiastków bardzo rzadkich. Został wykryty w argyrodycie fryburskim, 4Ag2S GeS2, przez Winklera (1886). Znacznie później znaleziono dwa dalsze minerały germanowe: germanit, CueFeGeS8, występujący w większych ilościach jedynie pod Tsumeb w Afryce południowo-wschodniej, oraz tetragonalny stottyt, FeGe(OII)e. Stwierdzono też obecność drobnych ilości germanu w amerykańskich rudach cynkowych oraz w popiele niektórych węgli kamiennych. O przewidywaniu przez Men- delejewa istnienia germanu jeszcze przed jego odkryciem por. § 78, punkt 3.

Fluorek sodowy, NaF, jest białym proszkiem krystalicznym, niezbyt łatwo rozpuszczalnym w wodzie (4,1 g soli na 100 g wody w 20°C).

Chlorek sodowy, NaCl, ciężar cząst. 58,45, czyli zwykła sól kuchenna należy do substancji najbardziej rozpowszechnionych na powierzchni kuli ziemskiej. O miejscach jego występowania była już mowa (§ 303). W wodzie mórz i oceanów, na którą przypada główna ilość chlorku sodowego, znajdują się wymienione w tablicy 81 ilości różnych soli na 1000 g wody morskiej.

Pod wpływem światła roztwory azotanu srebrowego powoli rozkładają się z wydzieleniem srebra w postaci ciemnego osadu. Osad ten powstaje również pod działaniem środków redukujących. Azotan srebrowy jest silnym środkiem utleniającym i jako taki używany jest w lecznictwie pod nazwą lapis czy to w roztworze, czy też w postaci pręcików, odlanych ze stopionej soli, m. in. do usuwania kurzajek itp. Po lapisie pozostają w ciągu dość długiego czasu na skórze ciemne plamy od wydzielonego srebra.