Category Chemia

Ta ostatnia jest silnie higroskopijna i z tego powodu często stosowana w pracy laboratoryjnej jako środek osuszający do wypełniania eksy- katorów, wież absorpcyjnych itp. Poza tym chlorek wapniowy znajduje pewne zastosowanie praktyczne do przyrządzania mieszanin chłodzących (punkt eutektyczny CaCla 6H20-lód leży w — 55°C wobec stężenia roztworu 45,75% CaCl2).

Pod względem ilości, w jakiej wchodzi w skład dostępnych człowiekowi warstw skorupy ziemskiej (7,5%), glin zajmuje wśród metali pierwsze miejsce, a w ogólnej kolejności — trzecie (tabl. 1, § 6). Największe jego ilości wchodzą w skład skał wybuchowych w postaci licznych glinokrzemianów, z których najpospolitsze są skalenie (szpaty polne), jak ortoklaz KfAlSijOg], albit NalAlSisOg], anortyt Ca[Al2Si2Og] dalej nefelin Na[AlSi04], leucyt K[AlSi2Oe], różne rodzaje mik (biotyt, muskowit, lepidolit) i in. Dość często spotyka się również krzemiany glinowe: cjanit, sillimanit i andaluzyt, wszystkie o składzie Al2SiC>5, a różniące się jedynie strukturą krystaliczną (§ 242). Do minerałów bardzo rozpowszechnionych należy też kaolin, Al2[Si4Oi0](OH)2 – 2A1(0H)3, będący produktem chemicznego wietrzenia różnych glinokrzemianów. W najczystszej postaci, spotykanej dość rzadko, tworzy on pokłady tzw. glinki porcelanowej. Zwykle występuje zanieczyszczony związkami żelaza, pomieszany z piaskiem i niezwietrzałymi glinokrzemianami jako pospolita glina. Tlenek glinowy, A1203, spotyka się bądź to w postaci wyraźnie krystalicznej jako korund, bądź to w zbitych masach jako szmergiel. W postaci uwodnionej tworzy on minerały, diaspor i bauksyt (oba o wzorze AlO OH) oraz hydrargilit Al(OH)3. Minerałami glinowymi są wreszcie kriolit Na3[AlF6] oraz spinele, których najpospolitszy przedstawiciel ma skład wyrażony wzorem MgAHO/,.

Stopy miedzi z cynkiem, równie rozpowszechnione jak brązy, wykazują też takie same zalety w porównaniu z czystą miedzią jak i te ostatnie, są natomiast tańsze od nich i łatwiejsze do obróbki. Poza głównymi składnikami zawierają zwykle niewielkie ilości cyny, ołowiu i żelaza. Stopy, w skład których wchodzi do 18°/« cynku, mają połysk czerwonawy i noszą nazwę tombaków. Stopy o zawartości 18—50u/o cynku znane są pod nazwą mosiądzów i mają barwę złocistożółtą. Jedne i drugie używane są do wyrobu części aparatów mierniczych, armatur fabrycznych, urządzeń domowych itp.

Zaprawy służą w budownictwie do łączenia ze sobą cegieł czy kamieni. Przyrządza się je w stanie półpłynnym po dłuższym lub krótszym czasie następuje ich twardnienie („wiązanie”). Najczęściej stosuje się zwykłą zaprawę wapienną, W tym celu wapno gaszone zarabia się z piaskiem i odpowiednim nadmiarem wody na półpłynną papkę, używaną następnie do wiązania cegieł lub kamieni. Proces wiązania zaprawy murarskiej polega na parowaniu nadmiaru wody, a następnie na przyłączaniu dwutlenku węgla. Powstający w myśl reakcji (II) (§ 291) krystaliczny węglan wapniowy powoduje twardnienie zaprawy. Proces ten, zapoczątkowany w zewnętrznych warstwach zaprawy i stopniowo postępujący w głąb, trwa całe stulecia i tym tłumaczy się zadziwiająca trwałość starych budowli. Zawarte w zaprawie ziarna piasku czynią ją bardziej porowatą i ułatwiają przenikanie C02 do warstw głębszych. Piasek też zapobiega pękaniu zaprawy, które zachodzi w razie użycia go w niedostatecznej ilości (zaprawa „tłusta”). Przeciwnie, zaprawy zawierające zbyt wiele piasku („chude”) mają nieznaczną wytrzymałość mechaniczną i łatwo kruszeją.

Węglan wapniowy, ciężar cząst. 100,09, jest najpospolitszym minerałem wapniowym (§ 289). W świecie zwierzęcym węglan wapniowy występuje przede wszystkim jako materiał, z którego zbudowane są muszle mięczaków. Potężne pokłady kredy i wapienia powstały właśnie przez osadzanie się na dnie morskim w dawniejszych epokach geologicznych muszelek drobnych mięczaków. O takim pochodzeniu pokła dów kredy łatwo przekonać się, oglądając pod mikroskopem zawiesiną kredy w wodzie .

Jedyną rudą cyny występującą w ilościach opłacających jej eksploatację jest tzw. kamień cynowy, czyli kasyteryt, Sn02. Spotyka się go bądź to w skałach wybuchowych, przede wszystkim granitach, bądź to w złożach wtórnych, zmieszany z dużą ilością piasku i gliny, tak

NaOH. Wskutek dużej ilości ciepła, wydzielającej się podczas tej reakcji, sód topi się, a jako lżejszy od wody wypływa na jej powierzchnię i szybko porusza się po niej w różnych kierunkach, -Jeśli zaś przytrzyma się go przez czas jakiś na jednym miejscu, nagromadzone ciepło reakcji może spowodować zapalenie wydzielającego się wodoru, niekiedy z gwałtownym wybuchem, Z tego powodu podczas doświadczenia należy zachować jak najdalej idącą ostrożność. Najlepiej przeprowadzać rozkład wody sodem, owinąwszy niewielki kawałek metalu w bibułę i zanurzywszy go za pomocą szczypiec pod wodę, tak by uniemożliwić zetknięcie sodu z tlenem powietrza.

Chlorek amonowy (salmiak), NH/.C1, ciężar cząst. 53,50, można otrzymać działaniem gazowego chlorowodoru na gazowy amoniak w obecności niewielkich ilości wilgoci (gazy zupełnie suche nie reagują z sobą) bądź też przepuszczając chlorowodór do wodnego roztworu amoniaku (wody amoniakalnej, otrzymanej w wyniku destylacji rozkładowej węgla kamiennego) lub węglanu amonowego. Otrzymany przez połączenie gazów chlorek amonowy tworzy zbitą włóknistą masę z wody krystalizuje w postaci regularnych ośmiościanów, o gęstości 1,52 g/cm3. Jego struktura odpowiada strukturze chlorku sodowego (rys. 76, § 99).

Używana zwykle do tego celu aparatura Downsa przedstawiona jest na rysunku 144. Stopiona sól znajduje się w naczyniu IV, wyłożonym masą ogniotrwałą. Przez dno naczynia wprowadzona jest grafitowa anoda A. Ponad anodą znajduje się klosz z blachy żelaznej B, połączony z siatką drucianą D, otaczającą anodę.

Octan ołowiawy rozpuszcza się bardzo łatwo w wodzie (55 g soli w 100 g wody w 25°C). Nazywany bywa cukrem ołowianym, gdyż roztwory jego mają smak wybitnie słodki, jednakże z przykrym posmakiem metalicznym. W roztworach tych rozpuszczają się znaczne ilości tlenku ołowiawego, co powoduje powstawanie octanów zasadowych. Roztwory takie stosowane są w lecznictwie pod nazwą wody gulardowej. W stanie stałym udało się otrzymać dwa octany zasadowe o składzie: Pb(OH)j Pb(€H3COO)2 i 2Pb(OH)2 Pb(CHaCOO).

Azotan potasowy, ciężar cząst. 101,11, spotyka się w przyrodzie w postaci wykwitów skalnych (stąd nazwa: sal petri = sól skalna) w bezwodnych okolicach na Bliskim Wschodzie (Egipt, Iran, Indie).

Węglan ołowiawy, PbCOa (sól obojętna), występuje w przyrodzie jako minerał cerusyt (rombowy). Z roztworu można strącić węglan ołowiawy, działając na rozcieńczony roztwór soli ołowiawej na zimno węglanem amonowym z równoczesnym przepuszczaniem C02. W czystej wodzie rozpuszcza się bardzo nieznacznie, nieco lepiej w wodzie zawierającej COo, Łatwo rozpuszczają go kwasy, nawet octowy.