Potas może być otrzymany podobnie jak sód przez elektrolizę jego związków w stanie stopionym (KOH, KCN). Wobec znacznie większej aktywności potasu proces jest trudniejszy do opanowania. Pewne znaczenie ma też otrzymywanie potasu metodami czysto chemicznymi, przede wszystkim działaniem karbidu na chlorek lub fluorek potasowy na gorąco: CaC2 2 KOI = CaClg + 2 C + 2 K lub krzemu na fluorek potasowy z dodatkiem tlenku wapniowego w 1150°C: – 4Ca() + 4KF f Si = Ca,Si()4 + 2CaF„ + 4K.
Chlorek talowy, TICI3, może być otrzymany przez rozpuszcze- nie wodorotlenku w kwasie solnym lub przez wprowadzenie gazowego chloru do wodnej zawiesiny chlorku talawego. Po odparowaniu w 60°C w strumieniu chloru wydziela się z roztworu hydrat o składzie TICI3 4H20 W postaci dużych bezbarwnych płytek sześciokątnych, rozpływających się na powietrzu. Daje się on jednak odwodnić w próżni nad stężonym H2SO/,. Sól bezwodna topi się w 25°C. Ogrzana do 100°C rozpada się całkowicie na T1C1 i chlor,
Roztwory mają odczyn silnie zasadowy, po odparowaniu wydzielają się z nich wodorotlenki strontowy i barowy w postaci ośmiohydratów: Sr(OH)2 8HsO i Ba(OH)2 8H-20.
Spośród innych naturalnych związków wapnia niektóre wspomniane były w rozdziałach omawiających własności odpowiednich kwasów. Dotyczy to fluorku, CaF2 (§ 116) i fosforanu. CaPO-ih albo apatytu, 3Ca3(PCh)2 CaF2 (§ 116 i 189). Mają one znaczenie jako główne minerały zawartych w nich pierwiastków niemetalicznych.
D w u c y j a n, C2N2, ciężar cząst. 52,04, otrzymuje się najlepiej działaniem soli miedziowej na stężony roztwór cyjanku potasowego. Powstający przejściowo cyjanek miedziowy rozpada się na sól miedzia- wą i dwucyjan: Cu2+ + 2CłST = Cu(CN)2 = CuCIs + /» (CJST)2.
W temperaturach powyżej punktu przemiany fazą stałą, będącą w stanie równowagi z roztworami nasyconymi, jest siarczan bezwodny. Rozpuszczalność jego, jak widać z liczb wyżej przytoczonych, ze wzrostem temperatury nieznacznie maleje. Roztwory te mogą być łatwo prziechłodzone, tj. oziębione poniżej temperatury przemiany bez powstawania dziesięciohydratu. Po oziębieniu do 24,25°C krystalizuje z nich hydrat o składziiie Na2S04 7H20. Sól ta jest we wszelkich temperaturach nietrwała wobec dziesięciohydratu (por. § 41, rys. 21).
Złoto wyróżnia się od innych metali swym pięknym żółtym połyskiem. Jest ono miękkie, kowalne i ciągliwe. Najcieńsze blaszki, na jakie złoto daje się wyklepać, mają grubość 0,00014 mm. Przeświecają one światłem zielonkawym. Można również wyciągnąć je na drut, którego kilometr waży niewiele ponad 0,4 g. Pod względem przewodności elektrycznej (41,3 ii ') i cieplnej (0,7 cal/cm sek stopień) złoto niewiele tylko ustępuje srebru i miedzi.
Czołowy pierwiastek grupy litowców pod niejednym względem różni się od pozostałych członów grupy i w swych własnościach zbliża się raczej do pierwiastków grupy II, przede wszystkim do magnezu. Należy on do pierwiastków bardzo rozpowszechnionych na powierzchni ziemi, rzadko jednak występuje w większych ilościach na raz. Ważniejsze minerały litowe są to glinokrzemiany, jak spodumen LiAHOg], petalit {Li,Na)[AISi40[oj, niektóre rodzaje łyszczyków (mik), jak lepi- dolit i cynwaldyt, a oprócz tego tryfilin, LiFefPO/,), i amblygonit, LiAl(P04)F. Związki litu zostają nagromadzone przez niektóre rośliny, przede wszystkim tytoń.
Ta ostatnia jest silnie higroskopijna i z tego powodu często stosowana w pracy laboratoryjnej jako środek osuszający do wypełniania eksy- katorów, wież absorpcyjnych itp. Poza tym chlorek wapniowy znajduje pewne zastosowanie praktyczne do przyrządzania mieszanin chłodzących (punkt eutektyczny CaCla 6H20-lód leży w — 55°C wobec stężenia roztworu 45,75% CaCl2).
Pod względem ilości, w jakiej wchodzi w skład dostępnych człowiekowi warstw skorupy ziemskiej (7,5%), glin zajmuje wśród metali pierwsze miejsce, a w ogólnej kolejności — trzecie (tabl. 1, § 6). Największe jego ilości wchodzą w skład skał wybuchowych w postaci licznych glinokrzemianów, z których najpospolitsze są skalenie (szpaty polne), jak ortoklaz KfAlSijOg], albit NalAlSisOg], anortyt Ca[Al2Si2Og] dalej nefelin Na[AlSi04], leucyt K[AlSi2Oe], różne rodzaje mik (biotyt, muskowit, lepidolit) i in. Dość często spotyka się również krzemiany glinowe: cjanit, sillimanit i andaluzyt, wszystkie o składzie Al2SiC>5, a różniące się jedynie strukturą krystaliczną (§ 242). Do minerałów bardzo rozpowszechnionych należy też kaolin, Al2[Si4Oi0](OH)2 – 2A1(0H)3, będący produktem chemicznego wietrzenia różnych glinokrzemianów. W najczystszej postaci, spotykanej dość rzadko, tworzy on pokłady tzw. glinki porcelanowej. Zwykle występuje zanieczyszczony związkami żelaza, pomieszany z piaskiem i niezwietrzałymi glinokrzemianami jako pospolita glina. Tlenek glinowy, A1203, spotyka się bądź to w postaci wyraźnie krystalicznej jako korund, bądź to w zbitych masach jako szmergiel. W postaci uwodnionej tworzy on minerały, diaspor i bauksyt (oba o wzorze AlO OH) oraz hydrargilit Al(OH)3. Minerałami glinowymi są wreszcie kriolit Na3[AlF6] oraz spinele, których najpospolitszy przedstawiciel ma skład wyrażony wzorem MgAHO/,.
Stopy miedzi z cynkiem, równie rozpowszechnione jak brązy, wykazują też takie same zalety w porównaniu z czystą miedzią jak i te ostatnie, są natomiast tańsze od nich i łatwiejsze do obróbki. Poza głównymi składnikami zawierają zwykle niewielkie ilości cyny, ołowiu i żelaza. Stopy, w skład których wchodzi do 18°/« cynku, mają połysk czerwonawy i noszą nazwę tombaków. Stopy o zawartości 18—50u/o cynku znane są pod nazwą mosiądzów i mają barwę złocistożółtą. Jedne i drugie używane są do wyrobu części aparatów mierniczych, armatur fabrycznych, urządzeń domowych itp.
Zaprawy służą w budownictwie do łączenia ze sobą cegieł czy kamieni. Przyrządza się je w stanie półpłynnym po dłuższym lub krótszym czasie następuje ich twardnienie („wiązanie”). Najczęściej stosuje się zwykłą zaprawę wapienną, W tym celu wapno gaszone zarabia się z piaskiem i odpowiednim nadmiarem wody na półpłynną papkę, używaną następnie do wiązania cegieł lub kamieni. Proces wiązania zaprawy murarskiej polega na parowaniu nadmiaru wody, a następnie na przyłączaniu dwutlenku węgla. Powstający w myśl reakcji (II) (§ 291) krystaliczny węglan wapniowy powoduje twardnienie zaprawy. Proces ten, zapoczątkowany w zewnętrznych warstwach zaprawy i stopniowo postępujący w głąb, trwa całe stulecia i tym tłumaczy się zadziwiająca trwałość starych budowli. Zawarte w zaprawie ziarna piasku czynią ją bardziej porowatą i ułatwiają przenikanie C02 do warstw głębszych. Piasek też zapobiega pękaniu zaprawy, które zachodzi w razie użycia go w niedostatecznej ilości (zaprawa „tłusta”). Przeciwnie, zaprawy zawierające zbyt wiele piasku („chude”) mają nieznaczną wytrzymałość mechaniczną i łatwo kruszeją.
23 kwietnia, 2015 
